Czas herodów, jodłki i pastorałek

Same obchody świąt mają swe źródła w początkach chrześcijaństwa. Są one również nazywane Godami lub Gwiazdką. Do IV w. obchodzono je 6 stycznia , potem przeniesiono na 25 grudnia, na czas zimowego przesilenia słońca. Tego bowiem dnia świat pogański obchodził państwowe święto nie zwyciężonego boga Słońca, które Kościół chciał uczynić świętem chrześcijańskim. „Święto chrześcijańskie miało być przeciwwagą dla obchodzonej w tymże dniu w Rzymie (od 274 r.) Dies Natalis Solis Invicti (dzień narodzin niezwyciężonego słońca). Stwierdza to m.in. anonimowy komentator dzieł Dionizego bar Saliby w marginesowym dopisku: „Podaję, że powodem, dla którego przeniesiono wspomniane przez Ojców uroczystości na grudzień, jest fakt następujący. Poganie w tym dniu obchodzili uroczyście święto narodzenia słońca. Weszło w zwyczaj, że do tych obrzędów zapraszano i dopuszczano także chrześcijan. Postanowiono tedy w tym dniu obchodzić święto narodzin Prawdy”.
Obecnie prawie całe chrześcijaństwo (z wyjątkiem Kościoła ormiańskiego i prawosławnego) obchodzi narodzenie Jezusa Chrystusa 25 grudnia.

Pogańska choinka

Nie ma Świąt bez choinki - przynajmniej w naszej szerokości geograficznej. Sięgająca swoją tradycją czasów pogańskich, choinka wrosła w tradycję chrześcijańską i stała się jednym z ważnych symboli świąt Bożego Narodzenia. Przez długi jednak czas zwyczaj przystrajania choinki nie mógł dotrzeć do świątyń; stało się to dopiero w ubiegłym stuleciu.
Już Rzymianie ozdabiali swoje domy wiecznie zielonymi roślinami, np. jemiołą, bluszczem, laurem, kiedy przygotowywali się do obchodów święta swego boga urodzaju, Saturna, przypadającego w dniach 17-24 grudnia. Już wtedy odbywały się procesje ze światłem i obdarowywanie prezentami.
Germanie w porze zimowej mocowali zielone gałęzie jodłowe na drzwiach wejściowych, w stajni i pod sufitem w pomieszczeniach mieszkalnych. Wierzono, że ostre szpilki jodłowe chronią przed złymi duchami, piorunem i chorobami. Zwyczaj ten był pielęgnowany przez długi czas, nawet kiedy chrześcijaństwo od dawna było obecne w Europie. W Średniowieczu ozdabiano i wystawiano drzewka podczas np. świąt rycerskich, jednak tylko podczas imprez publicznych i poza pomieszczeniami mieszkalnymi. Jednym z takich świątecznych drzewek była niegdyś również choinka.
Najstarsze pisemne świadectwo o ozdobionym na Boże Narodzenie drzewku pochodzi z 1419 r. Wtedy to bractwo czeladników piekarskich z Fryburga ustawiło choinkę w szpitalu św. Ducha, ozdabiając ją jabłkami, gruszkami, opłatkami, piernikami, pomalowanymi orzechami i zabawkami z papieru. Od XVI w. zwyczaj ten rozpowszechnił się wśród cechów i stowarzyszeń w miastach, a także w domach starców i szpitalach.
Zwyczaj ustawiania ozdobionej choinki tak się prawdopodobnie spodobał, że już w Średniowieczu groziło „wymieranie lasów”. I tak np. miasto Fryburg zabroniło w 1554 r. wycinania „choinek pod karą 10 szylingów”. Sześć lat później w jednym z miast Alzacji wydano rozporządzenie, że żaden obywatel nie może wycinać w lesie przed Bożym Narodzeniem choinek, które są większe niż sześć stóp, czyli ok. 2 m.
Choinkę ustawiano tam, gdzie świętowano Boże Narodzenie, a dzieci mogły do Trzech Króli zjadać zawieszone na choince łakocie.
Jako „rajskie drzewa” spotykało się w Średniowieczu grusze i jabłonie, które musiały zakwitnąć do „rajskich gier” obchodzonych głównie w regionie alpejskim 24 grudnia .Na tych drzewach zawieszano jabłka i nie poświęcone hostie. Jabłka przypominały o grzechu pierworodnym popełnionym w Raju oraz o zbawieniu człowieka przez Jezusa Chrystusa.
Na początku XVII w. choinka znalazła się w ikonografii św. Krzysztofa: podczas gdy święty przeprawiał się przez rzekę z Dzieciątkiem Jezus na ramionach, laska o którą się opierał zamieniła się w drzewo darów. Na jego gałęziach zawisły ozdoby, ale też szynka i kurczę.
Mimo tego ludowego połączenia się z chrześcijaństwem, Kościół zdecydowanie sprzeciwiał się tradycji choinek. W 1654 r. przeciwko złemu zwyczajowi wypowiadał się kaznodzieja w katedrze w Strassburgu.
Do rozpowszechnienia zwyczaju przyozdabiania choinek na Boże Narodzenie przyczynili się kolejarze. Chłopi z gór Harzu i z Turyngii wycinali choinki do ozdabiania świątecznych bazarów w miastach. Od 1851 r, berlińskie gazety informowały, kiedy upragniony towar przyjedzie na dworzec. Pod koniec XIX w. zwyczaj stawiania choinek w domach w okresie Bożego Narodzenia rozpowszechnił się w Niemczech i natychmiast przeniósł się do innych krajów, m.in. do Polski. Kościoły przestały stawiać opór tej tradycji i również włączyły choinkę do swojej tradycji bożonarodzeniowej.
Niektórzy upatrują jego źródła w biblijnej księdze proroka Izajasza (60,13 – „Chwała Libanu do Ciebie przyjdzie jodła i bukszpan, i sosna społem, aby przyozdobić miejsce świętości mojej”). Inni twierdzą, że choinka jest pozostałością aryjskiego „drzewa życia”.
Początkowo ozdobione drzewko - tzw. jodłkę czy podłaźniczki - wieszano czubkiem do dołu u powały.
Strojenie choinki nazywano wówczas „ubieraniem sadu”. Z czasem sady zostały zastąpione przez tzw. światy - misternie wyplecione ze słomy, albo utworzone z opłatków kule i krążki. Jednakże w wierzeniach ludowych „światy” nie miały tej samej magicznej siły co „sady”.
Jeszcze później - obok stojącej już „na nogach” choinki - pojawiły się u pułapów chłopskich izb „pająki”. Konstruowano je ze słomy i kolorowych bibułek.
W symbolice chrześcijańskiej choinka rozumiana jest jako drzewo życia pośrodku raju, do którego Chrystus otwarł ludziom ponownie dostęp. Zieleń drzewa symbolizuje nadzieję nieba, świece (lub dzisiejsze lampki) - światłość Chrystusa, ozdoby - dary i łaski Boże.

Jasełka

Najstarszym obyczajem gwiazdkowym są jasełka zwane także herodami. Obyczaj tych bożonarodzeniowych przedstawień lalkowych, także z udziałem żywych aktorów, rozpowszechnił się w XIII w. dzięki franciszkanom. Ukazywał on sceny związane z ewangeliczną i ludową tradycją Bożego Narodzenia. Swym charakterem nawiązywał do średniowiecznych misteriów religijnych. Często był to teatr przenośny, noszony po domach przez kolędników. Ale chodzenie po kolędzie, to nie tylko przedstawienia, lecz również śpiewanie wielu kolęd i pastorałek. Kolędnicy z lalkami lub przebrani za śmierć, diabła lub kozę (wiązaną w wierzeniach ludowych z grzechem i diabłem), turonia z wielkim rogatym łbem, kłapiącego szczęką, dźwigając gwiazdę odwiedzali domy i składali życzenia gospodarzom.
W Polsce szopki znane są prawdopodobnie od XVI w. i przybierały w różnych rejonach kraju charakterystyczne dla nich cechy. Najbogatsza jest znana do dziś szopka krakowska. W kościołach od XIII w. ustawiano szopki z figurkami Dzieciątka, Józefa, Marii, pasterzy i trzech króli.

Kolędy i kolędnicy

Kolędy śpiewano od dawna. Pierwotnie jednak były to pieśni ludowe związane z obrzędami Bożego Narodzenia i obyczajem składania życzeń. Kolędnicy winszujący pomyślności w gospodarstwie i w domu musieli być przez gospodarzy obdarowani. Z czasem miejsce tych pieśni zajęły inne, związane tematycznie z Bożym Narodzeniem. W Polsce w XV i XVI w. kolędy były zazwyczaj tłumaczone z łaciny lub czeskiego.

Później, bo w XVII i XVIII w. kolędy przeżywały swój rozkwit. Wówczas to powstało wiele pastorałek, kolęd zakonnych i stanowych, a niektóre autorskie znane są do dziś. Należą do nich np. pochodzące z 1630 r. „Przybierzeli do Betlejem pasterze” i „Przy onej górze” J. Żabczyca, „Bóg się rodzi” F. Karpińskiego, „Mizerna, cicha” T. Lenartowicza.

Ewa Jóźwiak

Księgarnia Kościoła

Święta Kościelne - marzec

17.03 2024 Niedziela

5. niedziela Pasyjna (Judica – Bądź sędzią moim, Boże. Ps 43,1)

24.03 2024 Niedziela

6. niedziela Pasyjna – Niedziela Palmowa – Pamiątka wjazdu Jezusa do Jerozolimy

28.03 2024 Czwartek

Wielki Czwartek – Pamiątka ustanowienia Wieczerzy Pańskiej

29.03 2024 Piątek

Wielki Piątek – Pamiątka śmierci Pana Jezusa

31.03 2024 Niedziela

Niedziela Wielkanocna – 1. Dzień Świąt Zmartwychwstania Pańskiego

Copyright © 2007-2024
Kościół Ewangelicko-Reformowany w RP.
All Rights Reserved.

To niewielkie informacje, nazywane ciasteczkami (z ang. cookie – ciastko), wysyłane przez serwis internetowy, który odwiedzamy i zapisywane na urządzeniu końcowym (komputerze, laptopie, smartfonie), z którego korzystamy podczas przeglądania stron internetowych.

W „cookies”, składających się z szeregu liter i cyfr, znajdują się różne informacje niezbędne do prawidłowego funkcjonowania serwisów internetowych, np. tych wymagających autoryzacji – m.in. podczas logowania do konta pocztowego czy sklepu internetowego.

Więcej: http://wszystkoociasteczkach.pl

Kościół Ewangelicko-Reformowany w RP
ul. Radwańska 37
93-574, Łódź
łódzkie, Polska
tel.: 534 857 634
mail: reformowani@reformowani.pl

fb - ker